Door zijn rijkdom aan nectardragende plantensoorten is Portugal hét land van honing. In de Algarve maken de bijen honing van bloeiende sinaasappel- en johannesbroodbomen, in de Alentejo doe je ’s morgens een lik zonnebloemhoning op je toast, in kustgebieden is het eucalyptus wat de klok slaat, in de hoge(re) berggebieden domineert kastanjehoning en in de lager gelegen berggebieden is het vooral honing van rozemarijn.

In dit gastblogbericht vertelt Lineke over haar eerste twee jaar in Portugal. Hoe vergaat het haar om bijen te houden in een heel ander klimaat en met de aanwezigheid van Europese en Aziatsche hoornaars? Aan het woord is Lineke Steiner. 

April 2022 ben ik naar centraal Portugal verhuisd. Ik ben met lege kasten en al mijn imkermateriaal naar Portugal vertrokken. Bijen houden was daar niet mijn eerste prioriteit dus de kasten stonden netjes opgeslagen in de schuur. Maar nog geen maand later, mei 2022, zagen we ineens een grote zwerm die onze schuur probeerde binnen te komen. Ze hadden natuurlijk onze bijenkasten geroken en wilden graag hun intrek nemen. Dus ik heb de deur en de kast voor ze opengezet en toen hadden we ineens weer bijen. Dat volk deed het goed en heeft de eerste winter, ondanks de Aziatische hoornaar (die een groot nest vlakbij onze kast bleek te hebben, dit zagen we toen de blaadjes van de bomen vielen) goed overleefd. 

Wat ons opviel is dat het volk nog sterker de winter uitkwam dat dat ie de winter inging. Denk eigenlijk dat de zomer hier het zwaarst is voor de bijen. Dan is het zo droog en valt er niets voor ze te halen. Eind september, begin oktober begint het weer te regenen en krijg je hier eigenlijk weer een tweede lente. Alles begint weer te groeien en bloeien en de bijen kunnen dus in de winter ook vaak vliegen en het nodige halen en het volk groeit dus gewoon door.

2023 begon ook goed. Er kwamen twee zwermen van ons volk af die we beiden zelf weer geschept hebben, waarna we dus weer drie volken hadden. Maar ze werden vreselijk lastiggevallen door de AH’s... zo erg dat ze nauwelijks durfden te vliegen. Overdag geen gezoem van de bijen, alleen in de vroege ochtend en late middag durfden ze naar buiten te komen. Ik zat vaak een uurtje naast de kast om alle AH’s met een vliegenmepper dood te slaan zodat de bijen veilig konden vliegen. Ook had ik de standaard vallen hangen die de gemeenten hier elk voorjaar overal ophangen, maar die helpen nauwelijks. Erger nog, die vangen vooral veel hommels... zonde! Ik heb kippengaas voor de vliegplank gehangen, waardoor de bijen in elk geval in de kast veilig waren (want de hoornaars sleurden ook bijen uit de kast) en ook rustig op de vliegplank hun omgeving eerst konden scannen, voordat ze uitvlogen. Maar het hinderde de bijen soms ook bij het snel naar binnen vliegen, dus of het echt helpt, weet ik niet. Maar je probeert wat. 

Helaas heeft het allemaal niet mogen baten en stierven alle drie volken nog voordat de winter goed en wel begonnen was. Ik heb de zwakke volken nog verenigd, wat onverklaarbaar ook weer tot een slachting leidde terwijl ze toch familie waren! Maar het hielp allemaal niet meer. Honing, stuifmeel en broed voldoende, maar te weinig bijen over om alles nog warm te kunnen houden... triest. 

Nu heb ik dus helaas geen bijen meer... ik hoop dat een onverwachte zwerm weer op ons pad komt. 

Voor wat betreft jouw vraag over de varroamijt in Portugal. Wat mij opviel is dat alle middelen die wij in NL gebruiken om de mijten te bestrijden hier niet verkrijgbaar zijn. Dus geen mierenzuur, oxaalzuur, hiveclean/varromed, thymovar etc. Ik heb hier gezocht, maar ik had geen vertrouwen in de middelen die ze hier lokaal verkochten. Bovendien koop je ze zonder enige gebruiksaanwijzing, dus had ik geen idee hoe ik ze moest toepassen. Het was een soort bruine plak? of houten latjes? Geen idee. Met wat ik op internet kon vinden kreeg ik ook het idee dat het vrij agressieve, in EU niet toegelaten middelen waren. Ik heb dus Varroamed uit NL laten opsturen. Verder hebben ze hier net zo veel last van varroamijten als in NL is mijn ervaring. Maar ik selecteer dus niet zoals jij doet en gebruik ook geen kleinere raat of zo. 

De EH zie ik hier zeker ook en die hangen ook wel voor de bijenkasten. Maar af en toe een enkeling.. niet zoals de hoornaars die met velen continu om de kasten zwermen. De hoornaars zwermen trouwens ook om belangrijke drachtbronnen zoals klimop om de bijen daar op te wachten, dus alleen maatregelen om de kast helpen zeker niet. Ook heb ik hoornaars bij wespennesten zien waken. 

Vorig jaar heb ik nog een nieuwe hoornaar val gekocht. Deze (https://www.beevital.com/velutina-trap) is selectief en vangt alleen de AH. Maar helaas heb ik hem nog niet echt kunnen toepassen omdat ik geen bijen meer heb. Want geen bijen betekent ook geen hoornaars. Heb er dit jaar bijna geen gezien en ook niets gevangen. Alleen een paar EH’s, maar die heb ik weer vrijgelaten. Een Duitse collega imker bij mij in de buurt had vorig jaar wel 10 volken en harpen dwars tussen alle kasten geplaatst en vele vallen rondom opgehangen (die dus gevuld waren met dode hommels). Maar zijn volken werden ook geteisterd door AH’s. Voor de winter heeft hij ze ook allemaal moeten ruimen. Hij heeft het opgegeven. Verder ken ik hier geen imkers, maar ik hoor in de biologische winkel hier dat de imker die aan hun levert het ook erg lastig heeft met de AH’’s. 

April beginnen de koninginnen van de AH hier met hun eerste nestjes. Denk dat zo in mei de hoornaars de bijen beginnen lastig te vallen. En dan zeker tot eind oktober doorgaan. Alles hangt af van het weer natuurlijk. En ik zit in centraal Portugal waar het vanaf half oktober begint met regenen. In het zuiden zal het hoornaarseizoen nog wel wat langer zijn. En in het noorden, in de bergen, kennen ze winters vergelijkbaar met NL. 

In het algemeen is mijn beeld dat de AH hier in Portugal een groot probleem is voor de bijen. Dit komt ook doordat de overheid hier niet adequaat optreedt. Ze hangen in het voorjaar wel vallen op, maar die zijn niet selectief en ik heb er altijd alleen maar hommels in zien zitten. Nog nooit ook maar 1 AH. Dus volgens mij helpen die vallen niet. Ook heb ik dat nest dat bij ons in de buurt zat direct gemeld. Maar het kostte de nodige moeite om ze zover te krijgen het nest te vernietigen. 

Dus ik volg met interesse hoe het zich in NL gaat ontwikkelen en ik hoop dat er een goede methode komt om ze te bestrijden. Zou mooi zijn als er een (snel afbreekbaar) gif komt wat ze meenemen naar hun nest, waardoor hun hele nest sterft. Anders blijft het dweilen met de kraan open. Natuurlijk probeer ik natuurlijk het voorjaar de koninginnen te pakken te krijgen, maar dat wil dus nog niet echt lukken.

Gastblogger Lineke Steinen uit Portugal

Note van Ben de Blogger: het bijzondere klimaat met een rijke dracht in het voorjaar en een zeer droge drachtarme zomer, gevolgd door een rijke en zeer laat doorgaande dracht in de nazomer heeft zeker zijn invloed op de varroareproductie en de lange en vroege aanwezigheid van Aziatsiche hoornaars. De volken kunnen sterk verzwakt raken door de grote aantallen varroamijten en daardoor ten prooi vallen aan de hoornaars. Een aangepaste bedrijfsmethode zal hiervoor wellicht de oplossing zijn.